Азық-түлік — адам өмірінің негізгі қажеттіліктерінің бірі. Оның сапасы мен қауіпсіздігі халық денсаулығына тікелей әсер етеді. Сол себепті азық-түлік өнімдерін сатумен айналысатын базарлар мен сауда объектілері (дүкендер, супермаркеттер, көтерме қоймалар және т.б.) белгілі бір санитарлық-гигиеналық, технологиялық және ұйымдастырушылық талаптарға сай жұмыс істеуі қажет.
Мемлекет тарапынан азық-түлік саудасын реттеу — қоғамдық қауіпсіздік пен денсаулық сақтау саласындағы маңызды шаралардың бірі. Әсіресе, азық-түліктің сапасы, сақтау мерзімі, сату жағдайлары мен қызметкерлердің санитарлық жағдайы заңмен қатаң қадағаланады.
Сауда объектілерінің түрлері
- Азық-түлік базарлары — негізінен ашық немесе жартылай жабық алаңдарда ауылшаруашылық және өзге де азық-түлік өнімдерін тікелей өндірушіден немесе делдалдардан сатып алуға арналған орындар.
- Көтерме сауда объектілері — үлкен көлемде тауар айналымы жүретін қоймалар мен логистикалық орталықтар.
- Бөлшек сауда орындары — супермаркеттер, дүкендер, дүңгіршектер, кішігірім павильондар, азық-түлік бутиктері.
Барлық осы объектілер өз қызметін белгілі бір ережелер мен стандарттарға сәйкес жүзеге асыруы тиіс.
Азық-түлік сатылатын орындарға қойылатын негізгі талаптар
1. Санитарлық-гигиеналық талаптар
- Сауда орындарының ішкі және сыртқы аумағы таза әрі залалсыздандырылған болуы тиіс;
- Қоқыс жинау, сақтау және шығару жүйесі реттелген, арнайы белгіленген болуы қажет;
- Еден, қабырға, жабдықтар (сөре, тоңазытқыш, таразы, үстел т.б.) тазалықта ұсталуы тиіс;
- Жабық сауда объектілері желдеткіш және су құбыры, кәріз жүйесімен қамтамасыз етілуі қажет.
2. Өнімдердің сақтау және сату шарттары
- Әрбір өнім түрі арнайы температура мен ылғалдылық режимінде сақталуы керек (мысалы, сүт, ет, балық — тоңазытқышта);
- Тағам өнімдері қаптамада және белгіленген жарамдылық мерзімімен сатылуы тиіс;
- Тауардың шыққан елі, өндірушісі, құрамы, жарамдылық мерзімі туралы толық ақпарат берілуі керек;
- Шикі өнім мен дайын өнімді қатар орналастыруға болмайды (мысалы, шикі ет пен дайын тағамды);
- Азық-түлікті еденге тікелей қоюға тыйым салынады.
3. Қызметкерлерге қойылатын талаптар
- Барлық қызметкерлердің медициналық кітапшасы болуы және уақытылы тексеруден өтуі міндетті;
- Арнайы формада (таза алжапқыш, бас киім, қолғап) жұмыс істеуі қажет;
- Жеке гигиена талаптарын сақтау — басты шарт (қол жуу, тырнақты таза ұстау, сақал-мұрт талаптарына сай болуы);
- Ауырып тұрған қызметкердің тамақ өнімдерімен байланыста жұмыс істеуіне рұқсат етілмейді.
4. Өрт және қауіпсіздік талаптары
- Сауда орындары өртке қарсы құралдармен (өрт сөндіргіш, дабыл жүйесі) жабдықталуы қажет;
- Эвакуациялық жолдар мен есіктер кедергісіз болуы керек;
- Электр сымдары, жарық және тоңазытқыш жабдықтары техникалық талаптарға сай болуы тиіс.
5. Құқықтық және әкімшілік талаптар
- Сауда орны тіркелген және тиісті рұқсатнамалармен қамтамасыз етілуі керек (санитарлық-эпидемиологиялық қорытынды, рұқсат қағаздары);
- Тауардың сапасы мен қауіпсіздігін дәлелдейтін сертификаттар немесе сәйкестік құжаттары болуы шарт;
- Сатушылар тұтынушылардың сұранысына жауап беруі және заң бойынша тұтынушы құқығын қорғауы тиіс.
Азық-түлік базарларына тән ерекшеліктер мен талаптар
- Ашық базарларда тауар сатылатын орындар шатырмен жабдықталуы, желден, күннен және жауын-шашыннан қорғалған болуы қажет;
- Ет пен сүт өнімдері арнайы рұқсаты бар орындарда, тоңазытқышпен жабдықталған сауда нүктелерінде сатылуы тиіс;
- Әрбір базарда ветеринарлық-санитарлық зертхана жұмыс істеуі керек (ет, сүт, балық өнімдерін тексеру үшін);
- Сатып алушы мен сатушы арасындағы арақашықтық пен сауда ережелері сақталуы тиіс.
Көтерме сауда объектілеріндегі қосымша талаптар
- Логистикалық жүйе жақсы ұйымдастырылған болуы керек (жүк түсіру, сақтау, тарату процестері);
- Қоймада температура, ылғалдылық және санитарлық бақылау жүйесі орнатылуы тиіс;
- Өнімнің айналымы мен сақталуын қадағалайтын электронды жүйелердің болуы құпталады;
- Тауар партиясына ілеспе құжаттар тіркелуі міндетті (сапа паспорты, шығу тегі, тасымалдау шарттары).
Бақылау және жауапкершілік
Азық-түлік саудасындағы санитарлық талаптардың орындалуын жергілікті санитариялық-эпидемиологиялық бақылау басқармалары, ветеринариялық қызметтер, өрт сөндіру қызметтері, тұтынушылар құқығын қорғау органдары бақылайды. Талаптарды бұзу жағдайында:
- Ескерту немесе айыппұл салынады;
- Сауда орнының жұмысы уақытша тоқтатылуы мүмкін;
- Қайта бұзушылық болған жағдайда лицензиясынан айырылуы ықтимал.
Қорытынды
Азық-түлік саудасы — үлкен жауапкершілікті талап ететін сала. Базарлар мен дүкендерге қойылатын талаптар қарапайым көрінгенімен, олардың әрқайсысы адамның денсаулығын қорғауға бағытталған. Сондықтан сатушы да, тұтынушы да тазалық пен тәртіпке бей-жай қарамауы тиіс. Әркім өз орнында жауапкершілік танытса ғана қоғамда сапалы және қауіпсіз азық-түлік айналымы қалыптасады. Денсаулық — тек медицина емес, дұрыс ұйымдастырылған өмір салты мен қауіпсіз ортада басталады.
Түркістан облысының санитариялық-эпидемиологиялық бақылау департаменті басшысы Н.Нышанов
