Балалық шақ – тұлғаның қалыптасуындағы маңызды кезеңдердің бірі. Бұл уақытта баланың дүниетанымы кеңейіп, ойлау қабілеті дамып, эмоционалдық және әлеуметтік дағдылары қалыптасады. Осы процесте ойыншықтар ерекше рөл атқарады. Сондықтан да балаға ойыншық таңдау – жай ғана дүкенге барып, көзге түскен нәрсені сатып алу емес, ол – ата-ананың үлкен жауапкершілігі. Бұл мақалада біз ойыншықты дұрыс таңдаудың негізгі қағидаларын, жас ерекшеліктеріне сай ойыншық түрлерін және қауіпсіздік талаптарын қарастырамыз.
1. Баланың жас ерекшелігіне сай ойыншық таңдау
Бала дамуының әр кезеңінде оның қызығушылығы, ойлау қабілеті және моторикасы әртүрлі болады. Сол себепті ойыншықтар да жас ерекшелігіне сай болуы тиіс.
0-ден 1 жасқа дейінгі балаларға
Бұл кезеңде нәрестелердің көру, есту және сезу қабілеттері дамиды. Олар түрлі түсті, дыбыс шығаратын, жұмсақ, қауіпсіз ойыншықтарға қызығады.
Ұсынылатын ойыншықтар:
- Сылдырмақтар мен қоңыраулы ойыншықтар
- Түсі ашық, жұмсақ жануарлар
- Мобильдер (төсек үстіндегі ілмелі ойыншықтар)
- Түсті сақиналар немесе пирамида
1-ден 3 жасқа дейінгі балаларға
Бала айналадағы әлемді белсенді түрде зерттейді. Ол қозғалысқа, дыбысқа, тактильдік әсерге сезімтал.
Ұсынылатын ойыншықтар:
- Конструкторлар (ірі бөлшекті LEGO, кубиктер)
- Серіппелі немесе доңғалақты ойыншықтар
- Әуенді кітаптар
- Пішін салыстырғыштар (фигуралар салатын ойындар)
- Құммен немесе сумен ойнайтын жиынтықтар
3-тен 6 жасқа дейінгі балаларға
Бұл кезеңде қиял, рөлдік ойындар мен логикалық ойлау дамиды.
Ұсынылатын ойыншықтар:
- Құрылыс жиынтықтары
- Қуыршақтар, киім ауыстыратын жиынтықтар
- Кәсіби ойыншықтар (дәрігер, аспаз, құрылысшы жиынтығы)
- Пазлдар, логикалық ойындар
- Сурет салуға арналған құралдар
6 жастан жоғары балаларға
Мектеп жасындағы балалардың логикалық ойлауы, шығармашылық қабілеті, топпен ойнау дағдылары дамиды.
Ұсынылатын ойыншықтар:
- Үстел ойындары (монополия, домино, шахмат)
- Ғылыми тәжірибе жиынтықтары
- Робототехника және STEM-ойыншықтар
- Кітаптар мен энциклопедиялар
- Үлкен конструкторлар
2. Ойыншықтың қауіпсіздігіне назар аудару
Материалы
- Ойыншық улы емес, экологиялық таза материалдардан жасалуы керек (пластик, ағаш, мата).
- Химиялық иісі болмауы тиіс.
Құрылымы
- Ұсақ бөлшектері жоқ болу керек, әсіресе 3 жасқа дейінгі балаларға.
- Қиылған жерлері, өткір шеттері болмауы қажет.
Сертификат
- Ойыншықта сапа сертификаты және жас ерекшелігі көрсетілуі тиіс.
- Еуропалық CE немесе қазақстандық СТ-KZ белгісі болғаны абзал.
3. Дамытушы ойыншықтарға басымдық беру
Ойыншық тек көңіл көтеру құралы ғана емес, ол баланың танымын дамытуға, логикасын жетілдіруге көмектесуі керек.
Дамытатын ойыншықтардың артықшылықтары:
- Ойлау қабілетін арттырады
- Қиял мен шығармашылықты дамытады
- Қол мен көз координациясын жақсартады
- Әлеуметтік дағдыларды қалыптастырады
- Тіл байлығын арттырады
4. Баланың қызығушылығын ескеру
Кейде ата-ана өз талғамына сүйеніп ойыншық сатып алады. Бірақ ең маңыздысы – баланың неге қызығатынын анықтау. Баланың қалауын ескергенде ғана ойыншық шынайы қызығушылық тудырып, пайдалы болады.
5. Экрансыз ойыншықтар – шынайы даму кепілі
Қазіргі таңда балалар арасында гаджеттерге тәуелділік артқан. Бұл жағдайда экрансыз, жанды ойыншықтар баланың денсаулығына да, дамуына да оң әсер етеді.
Мысалы:
- Қолмен басқарылатын машиналар
- Үстел ойындары
- Қағаздан жасайтын DIY-жиынтықтар
- Қуыршақ театрлары
Қорытынды
Ойыншық таңдау – ұсақ-түйек шаруа емес. Ол баланың физикалық, зияткерлік және эмоционалдық дамуына тікелей әсер етеді. Жас ерекшелігін, қауіпсіздігін, дамытушы мүмкіндіктерін және баланың қызығушылығын ескере отырып, дұрыс таңдалған ойыншық – болашақта дені сау, зерек әрі бақытты тұлғаның қалыптасуына себепші болады.
Түркістан облысының санитариялық-эпидемиологиялық бақылау департаменті басшысының орынбасары А.Искаков
